اخیراً خبری پیرامون «احتمال برخورد سیارکی خطرناک» به زمین منتشر شد؛ سیارکی به قطر حدود ۴ کیلومتر که ناسا آن را در فهرست «اجسام بالقوه خطرناک» برای کره زمین طبقهبندی کرده است. انتشار اخباری از این نوع در میان کاربران شبکههای اجتماعی واکنشهای زیادی را برمیانگیزاند و برخی را نیز نگران میکند.
همه اینها در حالی است که عملا این سیارک خبرساز پدیده نادری نیست و در این مورد خاص در فاصله ایمنی نسبت به زمین قرار گرفته است.
درباره ماجرای این سیارکهای «بالقوه خطرناک»، دلیل اهمیت و سناریوهای مقابله با آنها با چند کارشناس حوزه ستارهشناسی؛ دکتر حامد پورخرسندی، زمینشناس و متخصص شهابسنگ از بخش زمینشناسی دانشگاه بروکسل در بلژیک، دارا صباحی، مدیر ارشد پروژههای فرود در کاوشگرهای مریخ در سازمان «جیپیال» ناسا در آمریکا و پوریا ناظمی، روزنامهنگار علم دراینباره با یورونیوز فارسی گفتوگو کردهایم.
چقدر باید درباره برخورد سیارکها با زمین نگران باشیم؟
دکتر حامد پورخرسندی میگوید، سیارکی که در چند وقت اخیر دربارهاش صحبت شده و گزارشهایی هم به نقل از ناسا درباره آن منتشر میشود، اصلا پدیده نادری نیست و ما هر ماه چندین مورد شبیه این را شاهد هستیم: «اینبار اما به خاطر اینکه خبر در رسانههای بزرگ و پرخواننده منتشر شده، توجه زیادی جلب کرده است.» به لحاظ آماری، «این سیارک یکی از ۲۰ هزار سیارکی است که در شرایط مشابهی قرار دارند و نسبت به میلیونها سیارک دیگر، به زمین نزدیکتر هستند. اما این به معنای خطرناک بودنشان نیست. در برخی گزارشها برای هیجاندادن به داستان، سناریوهای احتمالی بعد از برخورد سیارک با زمین را با آب و تاب تعریف میکند. در حالی که، وقتی قرار نیست چنین برخوردی صورت بگیرد، بررسی سناریوهای مربوط به آن لزومی ندارد.» او تاکید میکند: «احتمال برخورد این سیارکتا دستکم صد سال آینده صفر است و هیچ خطری از جانب آنها زمین را تهدید نمیکند.»
دکتر پورخرسندی تاکید میکند: «به جز این سیارک، بنا به اینکه چه منبع خبری را چک کرده باشید، ممکن است درباره اجرام دیگری هم خبرهایی خوانده باشید. اما هیچکدام آنها برای ما خطرناک نیستند و از فاصله ایمن گذر خواهند کرد.»
صباحی، مدیر ارشد پروژههای فرود در کاوشگرهای مریخ در سازمان «جیپیال» ناسا نیز بیخطر بودن این سیارک برای زمین را تایید میکند و میگوید: «این سیارک به زمین نمیخورد چون ۱۶ برابر از ماه نسبت به زمین دورتر است. به جز این، سیارکی که دربارهاش حرف زده شده، قبلا توسط ناسا شناسایی و اصطلاحا «کاتالوگ» شده است. با این حساب ما جرم و مشخصات دیگری مثل چگونگی گردش ان را میدانیم و کاملا اطلاع داریم که خطری متوجه زمین نخواهد بود.»
اگر سیارکها خطرناک نیستند، چرا در فهرست اجرام بالقوه خطرناک طبقه بندی شدهاند؟
یکی از طبقهبندیهای ناسا برای اجرام نزدیک به زمین و سیارکها «اجرام بالقوه خطرناک» یا PHA هستند. سیارک اخیر هم در همین طبقهبندی جا گرفته و به همین دلیل، گزارشهای مربوط به آن باعث نگرانی برخی شده است. اما سوال این است اگر این سیارک خطرناک نیست، چرا در چنین طبقهبندی جای گرفته است؟
دکتر حامد پورخرسندی، زمینشناس و متخصص شهابسنگ از بخش زمینشناسی دانشگاه بروکسل میگوید: «در کاینات میلیونها سیارک وجود دارند که بیشترشان در کمربند سیارکی، منطقهای بین مریخ و مشتری تمرکز کردهاند. بعضی از این سیارکها دور خورشید میچرخند و مدارشان ممکن است به مدار زمین نزدیکتر باشد و فاصلهشان با ما کمتر باشد. این سیارکّها در گروه خاصی طبقه بندی میشوند. به طور کلی، هر سیارکی که بیش از ۱۴۰ متر قطر داشته باشد،فاصلهاش با زمین کمتر از فاصله زمین تا خورشید (یک واحد نجومی یا ۱۵۰ میلیون کیلومتر) باشد،به عنوان اجرام بالقوه خطرناک طبقهبندی میکنیم چون ممکن است روزی با زمین برخورد کنند.»
دکتر پورخرسندی میافزاید: « تا به حال حدود ۲۰ هزار سیارک با این ویژگی شناسایی و طبقهبندی شدهاند. سازمانهای فضایی مختلف در آمریکا و اروپا برنامههای مفصلی برای بررسی این سیارکها دارند تا ساختار،ویژگیها و مدارشان را بررسی کنند.»
فهرستبندیهای ناسا درباره سیارکها به چه درد می خورد؟
رصد اجرام آسمانی که در فاصله ایمن با زمین قرار دارند و حساسیت نشان دادن نسبت به آنها برای چیست؟ پوریا ناظمی، خبرنگار علم دراینباره میگوید: « ردیابی و زیر نظر گرفتن سیارکها برای بررسی مسیر و احتمال برخوردشان بسیار مهم است و چندین سال است که سازمان های مختلف با کمک ابزارهای رصدی مختلف فهرست اجرام بالقوه خطرناک نزدیک زمین را تهیه کرده و به روز می کنند به خصوص پس از حادثه چلیوبینسک در روسیه در سال ۲۰۱۳ میلادی، اهمیت این مطالعات افزایش یافت.»
پوریا ناظمی میگوید: «ما در برابر برخوردهای فضایی [سیارک، هسته دنباله دار] بسیار آسیب پذیر هستیم. در سابقه زمین ما شاهد رخدادهایی بودیم که منجر به انقراض وسیع شده است. هنوز هم احتمال می رود که حادثه ای که حدود ۶۵ میلیون سال پیش کلید انقراض دایناسورها و همین طور حدود ۷۵ درصد کل حیات روی زمین شد و به نام رویداد انقراض کرتاسه-پالئوژن معروف است به دلیل برخورد شهابسنگی به قطر بین ۲۰ تا ۸۰ کیلومتر بوده است، دوباره روی دهد.
با وجودی که چنین برخوردهایی بسیار نادر هستند اما برخوردهای بسیار کوچکتر نیز می توانند اثرات منطقه ای یا جهانی داشته باشند. به خصوص اگر برخورد در نواحی شهری اتفاق بیفتد.
فهرست سیارکها و اجرام نزدیک زمین و نیز درستی اخبار مربوط به این اجرام را میتوانید در سایتهای معتبر ببینید و بررسی کنید. پوریا ناظمی دراینباره میگوید: « مرکز مطالعات اجرام نزدیک به زمین در ناسا و مرکز هماهنگی آژانس فضایی اروپا در باره اجرام نزدیک به زمین و در مرحله بعد، دفتر اجرام نزدیک زمین در کارگروه روابط فضایی سازمان ملل متحد شاید منابع معتبری باشند.»
چرا مقابله با سیارک کار دشواری است؟
چون هنوز اطلاعات زیادی دربارهشان نداریم. حامد پورخرسندی دراینباره میگوید: «بررسی وضعیت و ساختار زمینشناسی سیارکها برای ما بسیار مهم است. اینکه بدانیم با یک سنگ یکپارچه طرف هستیم یا ساختار اسفنجیشکل و… در چگونگی برخوردمان با آنها تاثیر جدی میگذارد. اما هنوز در این باره اطلاعات دقیقی نداریم. وضعیت فعلیمان شبیه وقتی است که از فاصله ۲۰ متری به یک کیسه سیمان نگاه کنیم. در این کیسه ممکن است کلوخ،سیمان یا شن ریخته شده باشد. در هر صورت ظاهرش از دور یکسان به نظر میرسد. اما برای شناخت بیشتر و بررسی روشهای مقابله باید از فاصله کمتری با آنها مواجه شویم.»
دارا صباحی، مدیر ارشد پروژههای فرود در کاوشگرهای مریخ در سازمان «جیپیال» ناسا نیز در خصوص شناخت بیشتر این اجرام آسمانی تاکید میکند: «بررسی و شناسایی این اجرام بسیار مهم است. چون با شناختن رفتارشان و فهرستبندیشان میتوانیم نمونههای خطرناک را پیدا کرده و برای مقابله با آنها راهحلی پیدا کنیم. در حال حاضر ناسا فقط یک بخش برای تمرکز روی شناسایی این اجرام دارد و در یک سال حداکثر میتواند روی چند هزار جرم کار کند. اگر پتانسیل بیشتری روی این کار متمرکز میشد، اطلاعات دقیقتر و بهتری میداشتیم.»
به جز این، شناسایی و رصد بسیاری از این سیارکها از روی زمین کار دشواری است. دارا صباحی دراینباره میگوید: «بخشی از مشکل این است که بعضی از این سیارک ها، دوره گذر طولانی مدتی دارند و چند ده سال یکبار قابل رویت هستند. در نتیجه دیر در معرض دید ما قرار میگیرند و پیدا کردنشان دشوار است. از طرفی فضاپیماهای ما هنوز نتوانستهاند به اندازه کافی پیشرفت کنند که بتوانند خودشان را با سرعت و شیوه حرکت سیارکها هماهنگ کرده، به آن نزدیک شوند و اطلاعات بیشتری به ما برسانند.»
بررسی سناریوهای برخورد با سیارکهای خطرناک: انفجار و انهدام؟
دستکم فعلا هیچ راهی برای مقابله با سیارکها وجود ندارد. حامد پورخرسندی دراینباره میگوید: «برخورد سیارک با زمین، مثل آتشفشان و سیل یک پدیده زمین شناسی است که باید درباره ان شناخت بیشتری پیدا کرد و ما هنوز دربارهاش اطلاعات چندانی نداریم. البته که احتمال برخورد یک سیارک بسیار با زمین خیلی کم است. از لحاظ آماری، هر سال حدود ۸۰ هزار تن مواد فرازمینی به داخل زمین می ریزد که اکثرشان غبار فضای بین سیاره ای هستند. بعضی از این اجرام اندازه بزرگتری دارند. به طور کلی، احتمال برخورد اجرام بزرگتر بسیار کمتر است.» به گفته او، برخورد سیارکی، مثل آتشفشان و سیل یک پدیده زمینشناسی است که تنها کار ما در حال حاضر شناختن جزییات آن است. به طور کلی،سیارک و اجرامی که تا حدود ۲۰ یا ۳۰ متر قطر داشته باشند توسط جو زمین از بین میروند اما اجرام بزرگتر از آن میتوانند مشکلزا باشند.
دارا صباحی، درباره اینکه چه سناریوهایی برای مقابله با سیارکهای خطرناک وجود دارد و چرا اجرای آنها دشوار است، میگوید: «سفینههای فعلی ما خیلی کوچک هستند و قابلیتهای کمی دارند. در نتیجه نمیتوانند به سیارکها برسند، خودشان را با گردش و سرعت حرکت آنها هماهنگ کرده و اطلاعات دقیقی به ما برسانند. اما حتی اگر فرض کنیم چنین سفینهای ساخته شود، باید یک موشک و سکوی پرتاب آماده با خودش حمل کرده و در مواقع ضروری به سیارک خطرناک شلیک کند. هزینه ساخت و نگهداری چنین سفینهای بسیار بالاست.»
حتی اگر چنین موشک و سفینهای ساخته شده باشد، چالش بزرگ این است که بدانیم موشک را باید چطور و با چه هدفی شلیک کند. صباحی درباره این چالش میگوید: «در بعضی فیلمها میبینیم که با بمب یک سیارک را منفجر میکنند. هرچند در فیلم ساده به نظر میرسد اما این راهحل بسیار پرریسک است. چون ماده منفجره باید طوری روی سیارک گذاشته شود که اثر مورد نظر ما را داشته باشد. در غیراینصورت ممکن است به جای یک سیارک غولپیکر، چندین سیارک بزرگ به سمت زمین پرتاب شوند و شرایط بدتر شود چون انفجار لزوما باعث تغییر جهت قطعات سیارک نمیشود. راه دیگر این است که، قطعات حاصل از انفجار آنقدر کوچک باشند که اتمسفر زمین بتواند با آنها مقابله کند. برای اجرای همه این راهکارها، باید سیستمی وجود داشته باشد که سفینههای مورد نیاز را در عرض چند هفته آماده، تست و پرتاب کند. چنین چیزی در حال حاضر شدنی نیست.»
بررسی سناریوهای برخورد با سیارکهای خطرناک: انحراف سیارک خطرناک از مدار
راهحل بعدی، منحرف کردن سیارک از مسیر اصلی است. دارا صباحی دراینباره میگوید: «هرچقدر زودتر به این سیارک برسیم با فشار کمتری می توان مسیرش را عوض کرد. البته اگر سیارک خیلی بزرگ باشد یا قطعات فلزی داخل آن وجود داشته باشد، جرم بیشتری دارد و تکان دادنش دشوارتر است. این روش نسبت به دیگران بیشتر عملی به نظر میرسد. هرچند برای عملی کردن چنین راهکاری، به یک ماده منفجره نیاز داریم که بتوانم انرژی خیلی زیادی را با سرعت بالا وارد یک سیارک کند.»
چالش بودجه هم در این موارد جدی است و اینطور که صباحی میگوید، شاید یک کشور به تنهایی نتواند از پس اجرای چنین پروژههایی بربیاید: «چند سال پیش، در ناسا طرحی ارایه شده بود که بتوانند مسیر حرکت یک سیارک چند متری را به سمت مدار ماه طوری تغییر بدهند که نزدیک زمین باقی بماند. مشکلات مختلفی برای این پروژه پیش آمد و در نهایت بودجهاش قطع شد. در آن مورد، طرح روی جابهجا کردن یک سیارک چند متری و کوچک تمرکز داشت. ولی سیارکهای خطرناک چندین برابر بزرگتر هستند. در نتیجه جابهجا کردنشان بسیار پرهزینهتر خواهد بود.»
© BELAM 2019-2020
Hamed Pourkhorsandi 